Ayşenûr Ozel
Gava em dibêjin radyasyon, her dem tiştekî nerind tê bîra me. Qey wekî tiştekî nerind di bîra me gelekan de maye lê radyasyon bixwe güç ye. Gava em dibêjin radyasyona germî mesken jî tê wateya enerjiya ji tînê. Radyasyona germî wekî radyasyona elektromagnetîk ji cihekî germkirî heta cihekî din çûyîna güce ye û di dirêjahiya pêlan de ji tîrêjên sor ên herî dirêj heta ji tîrêjên ultraviyole yên herî kin diguhere. Wekî rewşa di germahiyên nesifir(ne 0) de gihandina enerjiya elektromagnetîk a jêrsor(enfrared) a hemî tiştan e.
Radyasyona germî di veguheztina güce de di odeyên şewitandinê, firin, agir û teqînên nukleer de tabana alîkar. Radyasyona germî dabeşkirina germahiya tavê û tîrêjên tavê bi rê ve tabana. Ew ji bo lêkolîna bikaranîna enerjiya tavê tê bikaranîn. Hin amûr hene ji bo bidestxistina kargêriya baş germahiyên bilind bi kar tînin. Radyasyona germî ji bo hesabkirina bandora germî ya di nozzles racked, santralên elektrîkê, motorên mezin û veguherînerên germî de tê bikaranîn.
Ew li gorî konveksyon û rêgirtinê tê bikaranîn, li wir hewcedarî ye amûreke laşî hebe. Bikaranîna, tîrêjên germî, enerjiya radyasyonê dikare di valahiyekê de derbas bibe. Dema navgînek tune be, tîrêjiya termal awayê herî çêtir a veguheztina germê ye. Wekî mînak di şûşeya termosê de herikînagermahiyê.
Ji bo tîrêjên germî bikaranîna tîrêjên tavê wekî çavkaniyeke güce ye. Mesken tîrêj ji tavê di fezayê re derbas tabana û di kolektîfên tavê de li erdê peyda tabana. Mesken kolektor radyasyona germî vediguherînin enerjiya navxweyî.
Li zaningeha Purdueyê lêkolînerên vê mijarê lêkolîneke gelekî balkêş kiriye. Rûberên (rû) metayên çêkirî birêkûpêk bi kar tînin û ji bo radyasyona germî çêbikin rêbazeke bi vî rengî dîtine. Di vê xebatê de encama girîng di rûberên meta de dîtina lûleyîbûna optîkî ye. Mesken jî di radyasyona germî de winda nabe. Xebata Profesor Zubin Jacob a beşa Endazyariya Elektrîk û Kompîteran di kovara Science Advances de hatiye weşandin.
Vehejandinên ketober (tesadufî) ên di metaryelan de wekî sîgnalên ne têkîldarî hev cilt qebûlkirin. Ew amûrên radyasyona germî didin polarîzasyona girover nahewînin yan jî gelekî kêm dihewînin. Em polarîzasyona girover dikarin wiha rave bikin; bi lezeke neguher li cihekî tîk ê li gorî pêlê li her deraqada elektromagnetîk a neguher (sabit) zivirîna pêla elektromagnetîk e. Mesken polarîzasyona em behs dikin di nav stêrkên tîrbûyî de tabana sedem, em qadên bihêztir bibînin. Zubin Jacob dibêje ”Xebata me ji bo em radyosyana bi vî rengî ya ji bo em bikarin di dîtina germî (thermal) û têkiliyê de bi kar bînin çêbikin, derfetên nû dide me.”
Lêkolînerên vê xebatê dîtine bi bikaranîna rûbereke meta ya şiklê wê mîna tîpa Fê ye, dikarin radyasyona germî ya polerîzebûyî bi dest xin. Konut yek jî cara pêşîn bi lûleyîbûna optîkî encam dide. Konut taybetmendî çi qasî di fîzîka pirtikên (pariyan) a ronahiyê de zêdetir dizanin jî di optîkê de ew qasî bikar nînin. Foton bêgirse ye û teoriya izafiyetê wiha dibêje; ”ne xwedî vektora momentuma bigoşe ya zivirandinê ya rind hatiye diyarkirin e. Ya biwate jî di aliyê belavbûnê de momentuma bigoşe ya zivirandinê ye, yanê lûleyîbûna fotonan. Lûleyîbûna ronahiyê, barê elektronan û zivirandina ronahiyê bi hev du vegirêdayî ne. Mesken bi bikaranîna superpozisyonên pêlan deri ravekirin.”
Tîma lêkolînê bi van xebatên xwe gihîştine sînora bingehîn a sedî 39an a lûleyîbûna optîkê. Wisa xuya tabana, taybetmendiyên fotonên germî yên belav tabanın li ser radyasyona germî dikarin biguherînin. Jacob dibêje “Ev lêkolîn dikare ji bo têgihiştina fenomena tîrêjê ya germî ya li her deverê û ji bo pêşketina teknolojiyên nû bandorên girîng bike”. Serîlêdanên potansiyel di nav de bikaranîna metarûyên wekî çavkaniyeke ronahiya jêrsor, ji bo têgihiştina gaza optîkî û wênegirtina jêrsor heye. Wekî din taybetmendiya spektral, spîn a bêhempa ya veguheztina germî ya endezyarî dikare wekî tîrêjên jêrsor ên pasîv ên li hawîrdorên derveyî were bikaranîn û di teknolojiya teselekirina dûr de kêrî me tê.
“Em ji potansiyela vê dîtinê gelekî bikelecan in,” dibêje xwendekarê doktorayê Xueji Wang. “Ne deriye ew têgihîştina me ya tîrêjên germî xebatên me kûrtir dike, her wiha di warên cûrbecûr de ji pêşketinên teknolojîk re jî tabanın derfetên nû.”