Mahfi Eğilmez
2025 yılında uygulanacak olan taban fiyat, 2024 yılı başında belirlenen 17.002 liralık taban fiyat fiyatı yüzde 30,01 oranında artırılarak 22.104 lira olarak açıklandı.
Yürürlükteki Minimum Fiyat Yönetmeliğine nazaran (Madde 4/d) “Asgari fiyat: Emekçilere olağan bir çalışma günü karşılığı ödenen ve emekçinin besin, konut, giysi, sıhhat, ulaşım ve kültür üzere zarurî gereksinimlerini günün fiyatları üzerinden minimum seviyede karşılamaya yetecek ücreti” söz eder. Bu tariften anlaşılacağı üzere taban fiyatın, çalışanın besin, konut, giysi, sıhhat, ulaşım, kültür üzere mecburî muhtaçlıklarını minimum seviyede karşılamaya yetecek bir fiyat olması gerekiyor.
Türkiye’de fiyatlı olarak çalışan yaklaşık 20,5 milyon kişi var. Bunların kabaca 7 milyonu minimum fiyatla çalışıyor. Minimum fiyatla ilgili ayarlamalar sırf bu 7 milyon kişiyi değil aslında 20,5 milyon ücretlinin tamamını ilgilendiriyor, zira taban fiyat artırıldığında ister istemez 20,5 milyon kişinin tamamının fiyatının ayarlanması zaruriliği doğuyor.
TÜRK-İŞ’in her ay yayınladığı bilgilere nazaran Kasım 2024 prestijiyle 4 kişilik bir aile için açlık sonu (yalnızca besin harcamasını kapsıyor) 20.562 lira, yoksulluk sonu (gıda dışı olağan harcamalar dâhil) 66.976 lira, bekâr bir çalışanın yaşama maliyeti de 26.712 lira olarak hesaplanmış bulunuyor.
Yönetmelikte yer alan minimum fiyat tarifinden ve TÜRK-İŞ’in hesaplarından yola çıkarak sıkıntıya bakarsak belirlenen taban fiyatın yönetmelikte geçen minimum fiyatla uzaktan yakından ilgisinin olmadığını görebiliyoruz.
Aşağıdaki tablo 2024 ve 2025 yılı minimum fiyat hesabını detaylarıyla ve mukayeseli olarak ortaya koyuyor.
2024 yılının ortalama enflasyonunu TÜİK’in TÜFE endeksi üzerinden hesaplarsak yüzde 60 olarak buluyoruz. 2025 yılsonu için OVP iddiası yüzde 17,5’i gösteriyor. 2024 yılının yüzde 45 ile tamamlanacağını varsayarsak 2025 yılının ortalama enflasyonu (OVP’deki çok optimist iddiası temel alsak bile) kabaca yüzde 30 çıkar. Hükümet, taban fiyat artışını sanrım bu türlü bir hesaba nazaran yüzde 30 olarak yaptı. Halbuki hesabın doğrusu yıllık ortalama enflasyonun alınmasıyla yapılmalıydı. Zira fiyat bir yıl boyunca her ay alınıyor ve fiyatlar da birebir müddette her ay değişiyor. 2024 ortalaması yüzde 60, 2025 varsayımı ortalaması yüzde 30 olduğuna nazaran bunların ortalaması yüzde 45 eder.
Yüzde 45’i temel alır ve 2024 yılı için belirlenmiş 17.002 liralık taban fiyatı de gerçek belirlenmiş bir temel olarak kabul edersek 2025 yılı için belirlenecek taban fiyatın (17.002 x 1,45 =) 24.653 liradan az olmaması gerekirdi. Esasen bu hesap 2024 yılı boyunca kaybedilen satın alma gücünü yerine koymak bakımından da gerçek bir hesaptı. 2024 yılsonunda enflasyon yüzde 45 olacak üzere görünüyor. Bu durumda 17.002 liralık minimum fiyatın satın alma gücü 2024 yılı sonunda (17.002 / 1,45 =)11,726 liraya gerilemiş olur. 2024 yılının minimum fiyatının satın alma gücüne geri gelebilmek için yapılması gereken artış yüzde 45’tir. Ki o da bizi üstte değindiğimiz 24.653 liraya götürür.
2024 yılı için belirlenmiş olan tekrar değerleme oranı yüzde 43,93’dür. Tekrar değerleme, enflasyon nedeniyle bedeli aşınmış olan varlıklarda ortaya çıkan kıymet aşınmasını gidermek gayesini taşıyor. Birçok vergi, harç, ceza vb. de tekrar değerleme oranında artırılıyor. Bu oran, üstten beri açıklamaya çalıştığımız oranla neredeyse teğe bir tıpkı. Devlet, sermaye sahiplerine, varlıklarını yüzde 44 oranında değerleme imkânı tanıyor lakin husus fiyata gelince emeğin yine kıymetlenmesini yüzde 30’da tutuyor.
Bu düzenlemeyle minimum fiyat, çalışanın besin harcamalarını karşılasa da konut, giysi, sıhhat, ulaşım, kültür üzere mecburî gereksinimlerini hiçbir halde karşılayamıyor ve hasebiyle minimum fiyat olmaktan çıkarak “boğaz tokluğuna çalışma ücretine” dönüşmüş görünüyor.
Enflasyonla gayret sadece işçilerin sırtına yıkılacak bir şey değildir. Bu yanlıştan dönülmesi ve taban fiyatın de en azından tekrar değerleme oranı temel alınarak düzeltilmesi gerekiyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır