Bu yaz dünya tarihinin kayda geçmiş en sıcak günlerini yaşıyoruz.
Her gün bir evvelki günün sıcaklık rekorları kırılırken uzmanlar global ısınmanın tesiriyle bu tablonun yıldan yıla daha berbata gideceği ve yüksek hava sıcaklıklarından kaynaklanan ölümlerin artacağı tarafında ihtarlarda bulunuyor.
Hatırlanabileceği üzere 2022 yazında Avrupa’da sıcak dalgası 20.000’den fazla can almıştı. Bu yıl daha Haziran ayında İspanya’da termometrelerin 44 santigrat dereceyi gösterdiğine şahit olduk. Haziran’ın son iki haftasında ABD’nin Teksas eyaletinde 13 kişi sıcak nedeniyle hayatını kaybederken meteoroloji uzmanları ülkenin güneyinde 43 derecenin üzerindeki sıcaklıkların önümüzdeki devirde sıradanlaşacağını söz etti.
Hal bu türlü olunca bilhassa nüfusun en ağır olduğu kentlerin serinletilmesi de her zamankinden daha kıymetli hale geliyor. Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki Ecostress aygıtı tarafından çekilen ve Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) Haziran 2022’deki sıcak dalgası esnasında yayınladığı “ısı haritası” fotoğrafları bu bağlamda çok kıymetli ipuçları içeriyor.
Prag’da kırmızı ile mavi ortasındaki sıcaklık farkı 10 derece
SU KENARLARI VE AĞAÇLIK ALANLAR KENTLERİ SERİNLETİYOR
Örneğin Çekya’nın başşehri Prag’ın haritasını ele alalım. Çoğunluğu parlak kırmızı, turuncu ve sarı renklerden oluşan haritanın sol tarafındaki mavi şerit ve ortalardaki yeşil kısımlar dikkat alımlı. Mavi şerit Vltava Irmağı’nı, yeşil alanlar ise kent içindeki parkları tabir ediyor.
Hava sıcaklıklarının 45 dereceyi gördüğü kentte, parklarda ve su kenarlarında sıcaklık kırmızı alanlara kıyasla hissedilir oranda daha düşük.
Nitekim Mayıs 2022’de yayımlanan bir araştırma da bir parka 10 dakikalık yürüme uzaklığında bulunan mahallelerdeki ortalama sıcaklığın, bu menzilin dışında kalan yerlerdeki sıcaklığın 3 derece altında olduğuna işaret ediyordu.
NASA’nın Jet İtki Laboratuvarı’nda atmosfer araştırmaları yürüten bilim insanı Glynn Hulley, tıpkı vakitte yöneticisi olduğu Karasal Yüzey Sıcaklığı İzleme misyonu bağlamında çekilen fotoğraflarla ilgili olarak, “Bu görseller mutlaka bir kaynak olarak kullanılabilir. Datalar kullanılarak en sıcak noktalar ve hassas bölgeler tespit edilebilir, sıcaklığı azaltmak için uygulanan yaklaşımların serinletici tesirleri ölçülebilir” diye konuştu.
Hulley ve takımının uzaya gönderdiği Karasal Yüzey Sıcaklığı İzleme (LSTM) uydusu
KALDIRIMLARI ÖZEL BİR BOYAYLA KAPLADILAR
Hulley ve grubu çalışmalarını Los Angeles’ta yürütüyor. Kentin lokal yönetimi, ekiple iş birliği içinde, kelam konusu Ecostress haritalarından elde edilen dataları sürdürülebilirlik ve yatıştırma planı kapsamında kullanıyor.
Hulley bu çalışmaları, “Bu görselleri kullanarak kentteki çok sıcak ve insan bakış açısıyla çok hassas alanları tespit ediyorlar. Biz onlara en sıcak noktaları belirlemelerinde yardımcı olduk. Yetkililer de en sıcak caddelerdeki kaldırımları özel bir serinletici boyayla kapladı” diye özetledi.
Bu boya sıcağı içinde tutan klâsik asfalt yüzeylerin tersine güneş ışınlarını emmiyor, yansıtıyor. Hulley yeniden haritalar aracılığıyla bu sürecin yapıldığı bölgelerde bir öncesi/sonrası kıyaslaması yaptıklarını ve caddelerde 1 ila 2 derecelik serinleme kaydettiklerini söyledi. Bu denemenin muvaffakiyetinin akabinde California Valisi, Los Angeles Belediyesi’ne daha fazla yolun boyanması için 6 milyon dolar fon sağladı.
Bu tıp iş birlikleri şimdilik pek yaygın değil fakat kentlerin iklim değişikliğine direnecek formda inşa edileceği bir gelecekte yaygınlaşabilir.
Uluslararası Uzay İstasyonu’nun bir modülü olan Ecostress
ARADAKİ FARK 12 DERECEYİ BULUYOR
Ecostress aygıtı yıl boyunca bilgi topluyor. ABD’deki kentler dört günde bir, Avrupa’daki kentler ise üç ila beş günde bir görüntüleniyor.
Ekip, ortalarında Londra, Paris, Atina, Mumbai ve Melbourne’ün de bulunduğu 10 kente odaklanıyor. Geçen yıl Haziran ayında yaşanan sıcak dalgası sırasında Paris, Prag ve Milano’ya ait bilgilerin toplanması için de ESA ile iş birliği yapıldı.
Haritalarda kırmızının en koyu olduğu yerler birebir vakitte nüfusun en ağır olduğu bölgeler. Nüfus yoğunluğu azaldıkça renkler de kırmızıdan sarıya dönüşüyor. Ağaçlarla ya da suyla kaplı alanlar yeşil görünüyor. Bitki ve su ölçüsü ne kadar çoksa bölge o kadar serin oluyor. Birtakım bölgelerde en sıcak yerlerle en soğuk yerler ortasındaki fark 12 dereceyi bulabiliyor.
Çin’in başşehri Pekin’den bir küme bilim insanı, kentlerdeki parkların serinletici tesirlerini ölçtükleri 2022 tarihli bir çalışmada bu uydu ısı haritalarından faydalandı. Araştırmanın sonuç kısmında parkların gün içinde kentlerin kalabalık kısımlarına kıyasla daha az ısındığı, su içeren yeşil alanların hem park içlerini hem de etraflarını serinletmekte daha da tesirli olduğu vurgulandı.
NEW YORK’UN BOYALI ÇATILARI, BERLİN’İN YEŞİL ALANLARI
İspanya’da bulunan Bask İklim Değişikliği Merkezi bünyesindeki ahenk araştırmaları kümesinin yöneticisi Marta Olazabal, “Şehir yetkilileri bu haritaları kullanarak sıcak dalgalarına karşı daha yeterli planlama yapabilirler. Çünkü bu haritalar küçük ayarlamaların ne kadar verimli olabileceğinin açık göstergesi. İklim değişikliği nedeniyle sıcak dalgaları daha sık yaşandıkça, bu ısı haritalarının kentlerin serinletilmesindeki ehemmiyeti artacak” diye konuştu.
“Bu haritalar ısıya çok fazla maruz kalan kent alanlarının yerlerini teşhis etmekte ziyadesiyle faydalı” diyen Olazabal, bu bilgileri hassas topluluklar ve altyapıyla ilgili datalarla bir ortada düşünmenin de koşul olduğunu belirtti.
Olazabal’ın da muharrirleri ortasında olduğu bir başka araştırmada, Avrupa’nın dört bir yanındaki 167 kentte, artan sıcaklıklara karşı hayata geçirilen tedbirler mercek altına alındı. Mayıs ayında yayımlanan araştırma sonuçları kentlerin birçoğunun olumlu adımlar attığı istikametindeydi.
“Kaynak zengini Global Kuzey kentlerinde birçok âlâ örnek görüyorum” diyen Olazabal, New York’taki çatı boyama, Berlin’deki yeşil alanları ve biyoçeşitliliği yaygınlaştırma ve Barselona’daki trafiği azaltıp yeşil alanları kente entegre etmeyi amaçlayan tasarım denemelerini hatırlattı.
Olazabal, “Ama orta ve küçük ölçekli kentlerde ve Global Güney’deki kentlerde bir kaynak ve aksiyon eksikliği olduğu ortada. En hassas noktalar ve en az dirençli altyapılar da bu kentlerde yoğunlaşıyor” diye konuştu.
BASİT DEĞİŞİKLİKLER HAYAT KURTARIYOR
Daha fazla yeşil alan yaratmak, cadde kenarlarına daha fazla ağaç dikmek ve beton yüzeyleri beyazla boyamak, kentlerin “ısı adası” ismi verilen çok sıcak bölgelerle çaba için hayata geçirdiği kolay değişikliklerden yalnızca birkaçı.
Şehirlerde altyapının ağır olması nedeniyle ısının daha yavaş dağılması sonucu ortaya çıkan bu adalar etraflarındaki kırsal bölgelere kıyasla 15 dereceye kadar daha sıcak olabiliyor. Adalar bilhassa yaşlılar, küçük çocuklar, düşük gelir grubundakiler ve vücut personelleri üzere hassas topluluklar için tehlike yaratıyor.
Şehir planlaması uzmanları, ısıyla çaba kelam konusu olduğunda yaratıcı tahliller geliştirmeye çalışıyor. Örneğin Avrupa genelinde ısı kaynaklı mevt riskinin en yüksek kent olduğu Paris’te, kentlilerin sığınabileceği “serin adalar” oluşturuldu. Parklar, ormanlık topraklar, yüzme havuzları ve müzelerden oluşan bu adalar, etrafı ağaçlıklı serin yürüyüş yollarıyla birbirine bağlanıyor. Paris Belediyesi’nin 2019’da kullanıcılara sunduğu Extrema uygulaması üzerinden de herkes kendine en yakın serin adayı görebiliyor.
Söz konusu parkların bir kısmı haftanın 7 günü 24 saat açık tutuluyor. Öteki yandan kentin altındaki serinletme ağının kapsamı da üç katına çıkarılıyor.
Sıcağa karşı geliştirilen bu hareket planlarının tesirli olması bekleniyor. Kanada’nın Montreal kentinde 2004-2007 yılları ortasında hayata geçirilen benzeri bir plan sayesinde her gün ortalama 2,52 mevtin önüne geçildiği araştırmalarla ortaya konmuştu.
Paris’in Haziran 2022’de uzaydan çekilmiş ısı fotoğrafı. En kırmızı yerlerde sıcaklık 48 dereceyi buluyor.
2028’DE YENİ UYDU UZAYA GÖNDERİLECEK
Sıcak dalgalarına isim veren birinci kent olan Sevilla’da (İspanya) belediye liderinin ilan ettiği “gölgeleme politikası” kapsamında kent genelindeki tentelerin sayısı artırılıyor. Buna ek olarak her yıl 5.000 yeni ağaç dikiliyor ve fıskiyeler inşa ediliyor.
Hollanda’nın Rotterdam kentinin yetkilileri, binaların çatılarındaki toplam 900.000 metrekarelik alanı bitkilerle yeşillendirmeyi hedefliyor. Yunanistan’ın başşehri Atina’da ise ısınmadan sorumlu lokal yönetici Eleni Myrivili, Roma periyodundan kalma bir su kemerini restore edip kente yine su akışını sağlama projesinin başını çekiyor. Bir başka Yunan kenti olan Aharnes’te ise özel olarak geliştirilmiş serin çatılar ve kaldırımlarla epeyce ümit verici sonuçlar elde ediliyor.
Bugünlerde Hulley ve takımı kent planlamacılara daha fazla yardımcı olabilecek bir teknoloji üzerinde çalışıyor. Ekip 2028 yılında daha yüksek çözünürlüklü ısı haritaları üretecek bir uyduyu uzaya göndermeyi planlıyor. Bu sayede yeşil çatılar üzere daha küçük çaplı tedbirlerin tesirinin daha güzel ölçülmesi hedefleniyor.
Olazabal ise gelecekte ısı izleme ve planlamasının dünyanın her yerindeki kentlerin siyasetlerinde bir numaralı öncelik haline geleceğini belirterek, “İklim acil durumu kentlerde sıhhat acil durumuna dönüştü bile ve gecikmeden uygun kaynakların ve planların devreye alınması gerekiyor” dedi.
BBC’nin “The simple ways cities can adapt to heatwaves” başlıklı haberinden derlenmiştir.